پایگاه‌های سِری بیشتر می‌شوند. ناوگان هواپیماهای بدون خلبان گسترش می‌یابد و بر تعداد حملات مرگبار روباتیک افزوده می‌شود. پنج سال پس از آنکه یک پهپاد (پرندهٔ هدایت‌ پذیر از دور) ایالات متحده اولین عملیات از این دست را در سومالیِ پر هرج و مرج انجام داد، پهپادهای امریکا همچنان حملاتی شدید را در شاخ افریقا بر علیه جنگجویان ترتیب می‌دهند.

به لطف حساب‌های شخصی در شبکه‌های اجتماعی و نیز اظهارات غیر رسمی، گزارش‌های پراکنده از سقوط پرنده‌های بی‌سرنشین و شکایت‌های گروه ناظران سازمان ملل، سر انجام -هر چند به طور مبهم- می‌توان گستره و شدت این جنگ خاموش روباتیک را شناسایی کرد.

مواردی که درادامه مطلبمی‌آید تا اندازه‌ای بر اساس گمانه‌زنی‌ها است، هر چند از سوی افراد مطلع؛ یعنی آنهایی که فقط یکی از جنگ‌های در سایه و در حقیقت یکی از مدل‌های عملیاتی ایالات متحده برای جنگ‌های آینده را واکاوی کرده‌اند.

جنگ در سایه

در کنار عملیات‌های ضدتروریستی در پاکستان، یمن و فیلیپین، جنگ روباتیک در سومالی نیز نشان می‌دهد که چطور نیروهای ارتش امریکا با ابزارهای فوق تکنولوژیک قادر هستند صدمات بزرگی را به اهداف خود تحمیل کنند، آن هم با هزینه مادی اندک و بدون اینکه اکثر مردم ایالات متحده حتی بدانند که چنین جنگی در جریان است.

از سال 2007، هواپیماهای بدون سرنشینPredator (شکارچی) و نسل جدیدReaper(دِروگر یا فرشته مرگ) که قوی‌تر و بزرگتر از نسل قبلی است، به لطف پرنده‌های کوچکتری مثل‌RavenوEagle Scanو هلی‌کوپترهای روباتیکFire Scoutو با برخورداری از پشتیبانی پهپاد بلندپرواز امریکا یعنیGlobal Hawkجنگجویان سومالیایی را در موقعیت‌های مختلف هدف قرار داده‌اند.

یک پهپاد Predator مسلح بر روی باند پرواز

یک پهپاد Reaper نزدیک آشیانه

این ناوگان بدون سرنشین، خود بخشی از یک لشگر بزرگتر شامل جت‌های بمب‌افکن، ناوهای جنگی، موشک‌های کروز و نیروهای عملیات ویژه هستند و تازه نباید از کمک‌های نیروهای بومی محلی -نظیر لشگر اوگاندا- هم غافل شد.

در مجموع، بر طبق آمار «دفتر روزنامه‌نگاری تحقیقی» که در لندن مستقر است، پرنده‌های بدون سرنشین و با سرنشین امریکایی تا کنون حداقل 112 جنگجوی سومالیایی را کشته‌اند. تعداد قربانیان بی‌گناه از بین مردم عادی هم 57 نفر گزارش شده.

در این جنگ بی سر و صدا، پهپادها تا به حال بهتر از هر جنگ دیگری که امریکا یک سر آن بوده عمل کرده‌اند.

یک Scan Eagle در حال به پرواز در آمدن از روی عرشه کشتی جنگی؛ خاورمیانه

هواپیماهای بی‌سرنشین از راه می‌رسند

تا همین چندی پیش هنوز پهپادهای جنگی امریکا در شرق افریقا استقرار دائمی نیافته بودند. ارتش و CIA از سال 2001 به بعد Predator های مسلح یک تُنی را آماده عملیات داشتند، ولی در اوایل جنگنده‌های قابل کنترل از راه دور دچار تقاضای عملیاتی زیاد و کمبود عرضه از سوی پیمانکاران بودند. جنگ در افغانستان و سپس عراق آنها را به طور کامل به انحصار خود در آورده بود.

این دو جنگ مشکلات زیادی را برای نیروهای کم تعدادِ مستقر در افریقا به وجود آورد زیرا از طرف جنگجویان سومالی تهدیدات فزاینده‌ای در آنجا شکل گرفته بود. در سال 2003 فرماندهی مشترک عملیات ویژه مجبور شد 6 ماه به صورت مخفیانه و با استفاده از زیردریایی‌ها، محموله‌های سری را به آنجا منتقل کند تا دوربین‌های نظارتی در مناطق مختلف نصب شوند. اما تمام آن تجهیزات تنها قادر به ضبط بخشی کوچک از تصاویری بود که پهپادها می‌توانستند فقط در یک مأموریت جمع آوری کنند.

یکی از مأموران اطلاعاتی ارشد امریکا در سال 2011 در این باره گفته بود: «اگر ما مجبور به انجام چنین کاری شده‌ایم فقط به خاطر کمبود سایر امکانات (پهپادها) است زیرا در جای دیگری استفاده می‌شوند. دلمان می‌خواست به جای انجام کار به این روش، Predator های بیشتری می‌داشتیم.»

کمبود پهپادها ریسک زیادی را به مأموران CIA که سعی می‌کردند یک شبکه اطلاعاتی برای ردیابی مظنونین بسازند، تحمیل می‌کرد. در نتیجه سازمان از پرداخت پول به عنوان "هویج" استفاده کرد تا جنگ‌سالاران سومالیایی را به سمت خود بکشاند. قرار بود نیروی هوایی ارتش نقش "چماق" را بازی کند تا سومالیایی‌ها به این همکاری تشویق شوند ولی تا مدت‌ها خبری از یک چماق واقعی نبود. بنابراین دروغ جای آن را گرفت و به جنگ‌سالاران سومالی گفته شد که پهپادها بر فراز سرشان هستند، حال آنکه نبودند. این یک بلوف بود، که البته جواب هم داد.

حمله ناگهانی -و سرانجام شکست خورده- اتیوپی به سومالی بود که درها را برای حضور پر قدرت ایالات متحده در شرق افریقا باز کرد. نیروهای امریکایی با پشتیبانی آتش کشتی‌های هوایی AC-130 به پشت خطوط تانک‌های اتیوپیایی هم رفتند. و به زودی منطقه‌ای که امریکا فقط یک پایگاه بزرگ یعنی پایگاه جیبوتی را در آن داشت، دارای چندین و چند پایگاه شد.

کشتی هوایی AC-130

در پی حضور بیشتر CIA و پیمانکاران خصوصی در منطقه، یک باند فرود سری در بیرون جنگلی در نزدیکی شهر Arba Minch اتیوپی شکل گرفت. به بهانه ردگیری دزدان دریایی سومالی، پنتاگون مجوز استقرار افراد و هواپیماها در جزیره جمهوری سیشل در اقیانوس هند را هم به دست آورد. به زودی تمام پایگاه‌های جدید، از هواپیماهای بدون سرنشین که تولیدشان به سرعت رشد پیدا می‌کرد نیز پشتیبانی کردند.

اکنون پس از صرف بودجه سالانه 5 میلیارد دلار از 2007 بدین سو، تعداد پهپادهای بزرگ و متوسط به 678 فروند رسیده و پرنده‌های کوچک هم کمتر از 3000 فروند نیستند. تعدادی از هر مدل به سومالی فرستاده شده، جایی که CIA و پنتاگون نقشه‌هایی برای شکل دادن اتحادی گسترده به منظور شکست نیروهای ستیزه‌جو و سر پا نگه داشتن حکومت نو پای سومالی (که تحت نظرات سازمان ملل است) دارند.

نحوه حضور نظامی امریکا در سومالی درست در تضاد با روش اشغال عراق و افغانستان است و شامل حضور گسترده نیروی زمینی نمی‌شود. بلکه در عوض، مأموران CIA، مزدوران، کماندوها و هواپیماهای بدون سرنشین هستند که زمینه‌های اطلاعاتی، آموزشی، عملیات نظامی و پوشش هوایی را فراهم می‌آورند و عملیات جنگی روزانه در خاک سومالی، بر عهده نیروهای اتیوپی، اوگاندا و کنیا است.

شلیک آغازین

اما بخوانید از اولین عملیات پهپادها در افریقا. در 7 ژانویه 2007، یک Predator از پایگاهی در افریقا به پرواز در آمد. شاهدان متفق القول گفته‌اند که آن محل، پایگاه «لمونیه» در جیبوتی بوده است. فرماندهی هواپیما بر عهده یک گروه دو نفره بود که احتمالاً در یک کانتینر در نوادا نشسته بودند (کاملاً دور از منطقه عملیات.) آن Predator تقریباً 800 کیلومتر را تا جنوب سومالی پیمود. سپس بر اساس گزارش‌های سازمان اطلاعات اتیوپی و با استفاده از دوربین فوق دقیق خود رد کاروانی از اتومبیل‌ها که حامل یکی از سران القاعده بودند را زد.

اتاق کنترل یک Predator؛ ستاد مشترک ارتش امریکا در عراق

از آنجایی که آن Predator (احتمالاً برای کاهش وزن به منظور ممکن شدن طی مسافت زیاد) غیرمسلح بود اطلاعات مربوط به هدف، برای یک کشتی هوایی AC-130 ارسال شد که آتش گشود و کل کاروان را به هوا فرستاد. آن عامل القاعده مجروح شد و جان سالم به در برد ولی یک سال بعد در مأموریتی مشابه از پا در آمد. گر چه مأموریت اول Predator با شکست روبرو شد ولی مأموریت‌های روباتیک بعدی با موفقیت بیشتری همراه بودند.

Predator ها و Reaper ها معمولاً در گروه‌های 3 یا 4 تایی به کار گرفته می‌شوند که به این مجموعه Orbit گفته می‌شود و 75 نفر متخصص وظیفه پرواز، هدایت، فرود، مسلح‌سازی، و تعمیر این پرنده‌های روباتیک را دارند. همزمان با حضور ناوگانی متشکل از سه Orbit در افریقا، پرنده‌های کوچکتری نیز که با دست پرتاب می‌شوند و Raven نام دارند، وارد معرکه شدند. Raven های معمولی که دارای دوربین بودند برای پروازهای تجسس در حین درگیری‌ها برای آزادسازی موگادیشو مورد استفاده قرار گرفتند.

پرنده کوچک Raven در حال پرتاب شدن برای شروع پرواز شناسایی

در کنار Raven ها که بُرد کوتاه‌تری دارند، هلی‌کوپترهای Fire Scout نیز از روی عرشه ناوگان دریایی مستقر در ساحل سومالی به پرواز در آمدند. این پرنده‌ها در ابتدا برای مقابله با دزدان دریایی به کار گرفته می‌شدند ولی بعدها به خدمت نیروهای ویژه در آمدند تا در عملیات‌های اطلاعاتی، شناسایی و اکتشافی شرکت کنند.

هلی کوپتر Fire Scout در حال فرود بر عرشه کشتی

شاخه دریایی ارتش امریکا از پنج فروند RQ-4 Global Hawk نیز استفاده کرد تا در کنار سایر وظایفش پوشش هوایی برای واحد پنجم ناوگان ساحلی سومالی را تدارک ببیند. البته امکان اینکه آنها از پایگاه امریکا در امارات متحده برخیزند هم وجود دارد.

متخصصین ارتش در حال وارسی یک Global Hawk

از سال 2007 که Predator و Reaper در اختیار نیروی هوایی امریکا قرار گرفت تاکنون تعداد آنها باید به حدود 300 فروند رسیده باشد و تخمین زده می‌شود که نزدیک به 1 میلیون ساعت پرواز را پشت سر گذاشته باشند. از آنجایی که نزدیک 2.5 درصد از پروازها در افریقا صورت گرفته، می‌توان رقم 12 ساعت پرواز در طی هر روز را محاسبه کرد.

در چهار سال اول، پهپادها به طور برجسته‌ای نقش‌های پشتیبانی، نظارت و تعقیب اهداف را برای نیروهای عملیات ویژه، حملات هوایی سنگین، بمب‌افکن‌های F-15 و حملات هلی‌کوپتری و موشکی، ایفا می‌کردند. اما اینکه از چه زمانی Predator ها و Reaper ها شروع به استفاده از سلاح‌های خود کردند مشخص نیست. اما اولین حملهٔ تأییدشده از این نوع مربوط می‌شود به ژوئن 2011. از آن زمان تا کنون «دفتر روزنامه‌نگاری تحقیقی» انجام 9 حمله مستقیم دیگر را تأیید کرده.

تأثیرات حضور روبات‌ها در جنگ

ارتش امریکا به ندرت چیزی را تأیید می‌کند و CIA هرگز. از روی شواهد می‌توان تاریخچه جنگ روباتیک امریکا در افریقا را مشخص کرد اما آیا حضور این پرنده‌ها در عملیات‌ها مفید بوده؟ پاسخ دادن به این سؤال سخت است.

جان برنان، مقام عالی رتبه مبارزه با تروریسم در دولت باراک اوباما، از پرنده‌های بی‌سرنشین به عنوان بهترین اسلحه‌ها در مبارزه با جنگجویان چریکی نام می‌برد: «هواپیماهای کنترل از راه دور مشخصاً به خاطر شرایط جغرافیایی هوشمندانه‌ترین انتخاب هستند و می‌توانند صدها کیلومتر را در خطرناک‌ترین مناطق طی کنند، اهداف را با دقتی شگفت‌انگیز نابود کرده و به سلامت به پایگاه برگردند. نیاز به این دقت جراح‌گونه است که وجود این ابزارهای جنگی را ضروری می‌کند.»

جان برنان، مقام عالی رتبه مبارزه با تروریسم در دولت امریکا

البته کاهش آمار تلفات انسانی ارتش امریکا برای آقای برنان مهم‌ترین مورد است ولی برخی از عواقب جانبی حملات پهپادها نشان می‌دهد که در شرایط خاص، این روبات‌های پرنده بیش از آنکه سود داشته باشند، ضرر می‌رسانند. به عنوان مثال در پاکستان، خشم عمومی از کشته شدن غیر نظامیان در حملات روباتیک می‌تواند سوخت اضافه‌ای باشد برای پیوستن جوان‌ها به گروه‌های شبه نظامی و این، سرکوب صورت گرفته بر علیه آنها را خنثی می‌کند.

کودکان پاکستانی کشته شده در یک حمله روباتیک

اما در سایر کشورها این اثر کمتر بوده، مثلاً در یمن که آن هم منطقه‌ای با توجیه حضور پهپادها است. به نظر می‌رسد آمار تلفات غیرنظامیان در چنین عملیات‌هایی اثر بسیار مهمی بر نتایج آنها داشته باشد. بنابراین عملیات‌ها در مناطق کوهستانی و صحرایی خالی از سکنه، کمتر احساسات منفی را بر علیه امریکا بر می‌انگیزد. شباهت سومالی با یمن نیز در این مورد بیش از شباهتش با پاکستان است که این از نظر سیاست‌گذاران امریکا، یک توجیه مثبت برای استفاده از پهپادهای مسلح است. در عین حال باید گفت که فقدان اعتراضات عمومی بر عیله جنگ روباتیک در افریقا نیز یک عامل تشویقی برای سیاست‌گذاران امریکایی به شمار می‌رود.

با پایان جنگ عراق و کاهش عملیات‌های ویژه در افغانستان، امریکا وارد یک عصر جدید جنگی شده. عصری که در آن اکثر درگیری‌های نظامی‌اش از طریق مأموران اطلاعاتی، جاسوس‌ها، کماندوها و هواپیماهای روباتیک فوق پیشرفته، و البته در سایه بی‌خبری مردم جهان انجام خواهد گرفت و از بخش بزرگی از آن تا مدت‌ها به عنوان تاریخ مکتوم یاد خواهد شد. اما مقاله‌هایی مثل این، می‌توانند بخشی از آنچه را که در جریان است از حالت مکتوم به مکتوب تبدیل کنند.